برنامه ملی توسعه نیروگاه خورشیدی انشعابی و خانگی به‌عنوان یک طرح استراتژیک در صنعت برق کشور وارد مرحله تازه‌ای شده و قرار است تا پایان سال ۱۴۰۵، ظرفیت یک‌هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر از همین طریق وارد مدار شود؛ ظرفیتی که می‌تواند بخشی از ناترازی جدی برق ایران در فصول گرم را پوشش دهد.
طبق اعلام سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا)، استفاده از پشت‌بام خانه‌ها، ساختمان‌های اداری، تجاری و بخش‌های کوچک صنعتی، اکنون به مهم‌ترین گزینه توسعه انرژی خورشیدی تبدیل شده است؛ مسیری که بسیاری از کشورهای پیشرفته جهان سال‌هاست به‌طور جدی دنبال می‌کنند.
اولویت با نیروگاه خورشیدی خانگی؛ چرا؟
هلیا سادات حسینی مجری طرح‌های نوآورانه ساتبا با اشاره به مزایای این مدل توسعه گفت:
«نیروگاه خورشیدی انشعابی علاوه بر کاهش تلفات شبکه، توزیع متوازن انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح استان‌ها را ممکن می‌سازند و سرعت اجرای پروژه‌ها را بالا می‌برند.»
در طرح‌های انشعابی چند مزیت مهم دیده می‌شود:
| مزیت | اثر مستقیم |
|---|---|
| نیاز به زمین کم یا حتی بدون زمین | حذف چالش تخصیص اراضی دولتی |
| زمان اجرای بسیار سریع | جبران ناترازی شبکه در کوتاه‌مدت |
| خرید تضمینی و فروش مستقیم برق | جذابیت سرمایه‌گذاری برای مردم |
| کاهش هزینه انتقال و افت شبکه | بهبود پایداری برق در مناطق مسکونی |
به همین دلیل ساتبا تمرکز خود را از نیروگاه‌های بزرگ‌مقیاس به توسعه سامانه‌های کوچک اما گسترده تغییر داده است.
هدف رسمی: ۱۰۰۰ مگاوات تا پایان ۱۴۰۵
بر اساس مصوبه ابلاغ‌شده در ساتبا، سهم هر شرکت توزیع برق در توسعه نیروگاه خورشیدی انشعابی مشخص شده و پروژه‌ها باید با نظارت مستقیم این شرکت‌ها اجرا شوند. به گفته حسینی:
استان‌های قم، تهران و البرز بیشترین اولویت را دارند
و تنها در این سه استان لازم است حدود ۱۰۰ مگاوات تا پیش از پیک برق سال ۱۴۰۵ وارد مدار شود.
در سایر استان‌ها نیز برنامه‌ریزی‌ها آغاز شده و سهمیه‌ها به تدریج ابلاغ می‌شود.
نقش پلتفرم‌ها؛ از مشاوره تا تأمین مالی
یکی از نکات جدید در این طرح، حضور رسمی پلتفرم‌های تخصصی و تجاری است. این پلتفرم‌ها می‌توانند در کنار شرکت‌های توزیع قرار بگیرند و بخش قابل توجهی از فرآیند اجرایی را بر عهده بگیرند؛ از جمله:
✔ ثبت درخواست و تکمیل مدارک
✔ هماهنگی برای مجوز اتصال به شبکه
✔ پیشنهاد تجهیزات استاندارد و پیمانکاران مجاز
✔ ارائه تسهیلات مالی به متقاضیان
✔ پشتیبانی و مانیتورینگ پس از نصب
حسینی گفت:
«این پلتفرم‌ها با ساختار منعطف می‌توانند نیروگاه‌های انفرادی را نصب کنند یا چندین نیروگاه کوچک را تجمیع کرده و تحت یک قرارداد بهره‌برداری مدیریت کنند.»
این مدل برای خانوارهایی که سرمایه اولیه کافی ندارند، بسیار مهم است و می‌تواند مشارکت مردمی را افزایش دهد.
سرمایه‌گذاری مردم؛ از هزینه تا درآمد
بر اساس آخرین محاسبات ساتبا:
– هزینه نصب هر کیلووات: حدود ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان
– بازگشت سرمایه: بین ۲ تا ۳ سال
– فروش برق: از طریق قرارداد خرید تضمینی دولت یا بورس انرژی (تالار سبز)
– نرخ خرید برق: حدود ۵۰۰۰ تا ۵۵۰۰ تومان برای هر کیلووات‌ساعت
این شرایط باعث شده سامانه‌های خورشیدی خانگی از حالت یک هزینه اضافی، به یک منبع درآمد پایدار تبدیل شوند.
برای مثال:
| ظرفیت نیروگاه خانگی | درآمد ماهانه تقریبی | بازگشت سرمایه |
|---|---|---|
| ۵ کیلووات | ۸ تا ۱۰ میلیون تومان | ۲.۵ سال |
| ۱۰ کیلووات | ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان | ۲ سال |
این جذابیت مالی، مشارکت گسترده مردم را در پی خواهد داشت.
تمرکز بر مدیریت پیک و کاهش خاموشی‌ها
ایران در تابستان با کسری چند هزار مگاوات برق مواجه است. توسعه نیروگاه‌های خورشیدی خانگی به‌صورت مستقیم بر:
کاهش فشار بر شبکه در ساعات اوج مصرف
تقویت تامین برق مناطق مسکونی
کاهش وابستگی به نیروگاه‌های حرارتی پرهزینه
کاهش مصرف گاز و سوخت مایع در نیروگاه‌ها
اثر می‌گذارد.
این موضوع در کلانشهرها اهمیت بیشتری دارد، زیرا بسیاری از مشکلات شبکه در همین نقاط اتفاق می‌افتد.
حذف بروکراسی زمان‌بر
ساتبا اعلام کرده:
روند دریافت مجوز اتصال به شبکه
عقد قرارداد خرید تضمینی برق
بازدیدهای دوره‌ای فنی
اخذ تأییدیه‌های سامانه «مهرسام»
با همکاری شرکت‌های توزیع برق، سریع‌تر و ساده‌تر خواهد شد.
به‌گفته حسینی:
«شرکت‌های توزیع باید به نمایندگی از ساتبا ناظر عالی پروژه باشند تا توسعه گسترده بدون تأخیر عملیاتی شود.»
مشارکت مردمی؛ کلید موفقیت طرح
حسینی معتقد است:
«تا مردم وارد میدان نشوند، ظرفیت ۱۰۰۰ مگاوات محقق نمی‌شود.»
از نگاه تحلیلگران حوزه انرژی، صرفه اقتصادی + امکان نصب در ساختمان‌های موجود همان چیزی است که این طرح را به یک پروژه ملی تبدیل می‌کند.
نتیجه‌گیری: آغاز یک تحول در ساختار برق کشور
طبق گزارش مجله برق اضطراری برنامه ملی توسعه نیروگاه خورشیدی انشعابی، اگر طبق مسیر اعلام‌شده جلو برود، می‌تواند:
- اقتصاد خانواده‌ها را تقویت کند
- زیرساخت شبکه برق را پایدارتر کند
- مصرف سوخت فسیلی را کاهش دهد
- ایران را به سمت توسعه واقعی انرژی پاک سوق دهد
این طرح یک حرکت راهبردی برای آینده انرژی کشور محسوب می‌شود؛ حرکتی که هم مردم و هم بخش صنعت باید در آن نقش‌آفرین باشند.
