در مسیر گذاری به سمت انرژی‌های پاک و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی، توسعه زیرساخت‌های خورشیدی در بافت شهری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین راهبردهای کشور مطرح شده است. در همین راستا، تفاهم‌نامه‌ای میان شرکت توانیر و سازمان نظام مهندسی ساختمان به امضا رسیده که نقطه عطفی در زمینه الزام استفاده از انرژی خورشیدی در ساختمانهای جدید به شمار می‌آید.
مجله برق اضطراری در این گزارش به بررسی جزئیات این تفاهم‌نامه، ابعاد اجرایی آن، تأثیرات احتمالی بر بازار ساخت‌وساز و آینده توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در ایران می‌پردازد.
جزئیات تفاهم‌نامه؛ الزام پنل‌های خورشیدی در ساختمانهای خاص
بر اساس این تفاهم‌نامه که در اواخر مرداد ۱۴۰۴ به امضا رسیده است، کلیه ساختمانهای نوساز چهار طبقه و بالاتر یا ساختمان‌هایی با مجموع زیربنای بیش از ۱۰۰۰ مترمربع ملزم به نصب پنل‌های خورشیدی هستند. به عبارتی دیگر، صدور پروانه ساخت این ساختمان‌ها منوط به پیش‌بینی و اجرای سیستم تولید انرژی خورشیدی خواهد بود.
این الزام، بخشی از رویکرد جدید دولت برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش آلودگی هوا، ارتقای تاب‌آوری شهری در برابر بحران‌های زیست‌محیطی و همچنین تحقق اهداف بلندمدت پدافند غیرعامل انرژی محسوب می‌شود.
اهداف کلان و زمینه‌سازان سیاست جدید
محسن ذبیحی، یکی از مدیران حوزه انرژی، با اشاره به این رویکرد، اظهار کرد:
«هدف اصلی از امضای این تفاهم‌نامه، فرهنگ‌سازی در جهت استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش وابستگی به شبکه برق سراسری و کمک به محیط زیست شهری است.»
وی افزود که این موضوع، نه‌تنها در راستای مسئولیت‌های محیط‌زیستی سازندگان و مالکان ساختمان‌هاست، بلکه با توجه به مشکلات فصلی کمبود برق، می‌تواند نقش مهمی در کاهش بار مصرفی شبکه در زمان اوج مصرف ایفا کند.
همچنین بر اساس اعلام توانیر، این تصمیم با هماهنگی وزارت نیرو اتخاذ شده و به کلیه شرکت‌های توزیع برق سراسر کشور ابلاغ رسمی شده است.
نظام‌نامه اجرایی در دست تهیه و ابلاغ
برای عملیاتی‌شدن این تفاهم‌نامه، پیش‌بینی شده که سازمان نظام مهندسی ساختمان یک نظام‌نامه اجرایی دقیق برای تعیین شیوه نصب، حجم پنل موردنیاز، موقعیت جغرافیایی، ظرفیت تولید، نحوه اتصال به شبکه و استانداردهای لازم تدوین کند.
بنابر اعلام محسن ذبیحی، این نظام‌نامه هم‌اکنون آماده شده و به سازمان‌های نظام مهندسی در سراسر کشور ابلاغ گردیده است. به این ترتیب، از این پس طراحی ساختمانهای مشمول باید بر اساس ضوابط فنی مرتبط با نصب سیستم خورشیدی صورت گیرد.
مزایای فنی و اقتصادی برای مالکان ساختمان‌ها
در نگاه اول، شاید نصب پنل خورشیدی در ساختمانهای نوساز برای برخی مالکان، افزایش هزینه ساخت تلقی شود؛ اما بررسی‌های فنی و اقتصادی نشان می‌دهد که این اقدام در میان‌مدت و بلندمدت موجب کاهش هزینه قبض برق، افزایش ارزش ملک و حتی درآمدزایی از فروش برق مازاد خواهد شد.
برخی از مهم‌ترین مزایای اقتصادی عبارت‌اند از:
- کاهش مصرف برق شبکه تا ۳۰٪ برای ساختمانهای اداری و تجاری
- درآمدزایی از فروش برق تولیدی مازاد به شبکه برق سراسری
- افزایش ارزش کارشناسی و زیست‌محیطی ملک
- برخورداری از تسهیلات دولتی یا معافیت‌های مالیاتی در آینده نزدیک
- کاهش نیاز به UPS یا ژنراتور در قطعی‌های احتمالی
چالش‌ها و الزامات اجرایی پیش‌رو
با وجود اهداف مثبت، اجرای این تفاهم‌نامه با چالش‌هایی نیز همراه خواهد بود که باید به دقت مدیریت شوند:
- آموزش مهندسان طراح و ناظران ساختمان‌ها در خصوص طراحی، نصب و نگهداری سیستم‌های خورشیدی
- افزایش آگاهی عمومی مالکان و سازندگان نسبت به مزایای استفاده از انرژی تجدیدپذیر
- تأمین تجهیزات با کیفیت و استاندارد داخلی یا وارداتی
- همکاری بانک‌ها برای ارائه تسهیلات تأمین مالی پنل‌های خورشیدی
- تهیه آیین‌نامه مشوق‌های تشویقی برای اجرای داوطلبانه در ساختمانهای کوچک‌تر
آینده انرژی خورشیدی در ایران؛ آیا الزامی سراسری می‌شود؟
حرکت به سمت اجباری‌کردن استفاده از پنل‌های خورشیدی، می‌تواند نقطه آغازی برای یک سیاست فراگیرتر در آینده باشد. بسیاری از کارشناسان معتقدند که همه ساختمان‌ها، صرف‌نظر از متراژ یا تعداد طبقات، باید در آینده به سمت خودتأمینی انرژی حرکت کنند.
کشورهایی مانند آلمان، هلند، استرالیا و برخی ایالت‌های آمریکا، هم‌اکنون استفاده از پنل خورشیدی را در تمامی ساختمانهای نوساز الزامی کرده‌اند. این سیاست نه‌تنها در جهت کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی عمل می‌کند، بلکه تاب‌آوری ملی در برابر بحران‌های انرژی را نیز افزایش می‌دهد.
نقش شرکت‌های توزیع و اپراتورهای خورشیدی
اجرای موفق این سیاست، نیازمند مشارکت گسترده شرکت‌های تخصصی حوزه انرژی خورشیدی، پیمانکاران EPC و اپراتورهای O&M است. شرکت‌های توزیع برق نیز باید با فراهم‌کردن زیرساخت‌های لازم برای اتصال به شبکه، مشاوره و راهنمایی، نقش حمایتی خود را ایفا کنند.
همچنین توسعه سیستم‌های هوشمند مدیریت انرژی ساختمان (BEMS) به مالکان این امکان را می‌دهد که مصرف، ذخیره‌سازی و فروش انرژی خورشیدی را بهینه‌سازی کنند.
جمع‌بندی نهایی
الزام نصب پنل‌های خورشیدی در ساختمانهای نوساز چهار طبقه به بالا یا با زیربنای بیش از هزار مترمربع، گام مهمی در جهت نهادینه‌سازی استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر در بافت شهری ایران محسوب می‌شود. این رویکرد، به‌درستی در مسیر توسعه پایدار، حفظ محیط‌زیست، تاب‌آوری شهری و ارتقاء امنیت انرژی تعریف شده است.
مجله برق اضطراری این اقدام را نه‌تنها یک سیاست الزام‌آور، بلکه فرصتی برای تحول ساخت‌وساز در ایران می‌داند و معتقد است با رفع چالش‌های اجرایی و توسعه زیرساخت‌ها، می‌توان گام‌های بعدی را به سوی ساختمانهای انرژی‌مثبت (Positive Energy Building) نیز برداشت.
