در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار و ارتقای تاب‌آوری شبکه برق کشور، تولید برق از طریق نیروگاه‌های پراکنده و انرژی‌های نو بار دیگر در مرکز توجه سیاست‌گذاران صنعت برق قرار گرفته است. به گفته‌ی زهرا اسماعیل‌زاده، مجری طرح تولید پراکنده و انرژی‌های نو شرکت توانیر، از ابتدای سال جاری تاکنون بیش از ۲۱۰ مگاوات ظرفیت جدید نیروگاه‌های تولید پراکنده به شبکه برق کشور افزوده شده است و این روند با سرعتی فزاینده ادامه دارد.
وی همچنین خبر داد که تا پایان نیمه دوم تیرماه سال جاری، ۶۰ مگاوات دیگر نیز به این ظرفیت افزوده خواهد شد. این موضوع بیانگر آن است که تولید برق به صورت پراکنده، اکنون به یکی از راهبردهای اصلی صنعت برق کشور در پاسخ به چالش‌های روزافزون مصرف، کمبود منابع متمرکز و توسعه زیرساخت‌های تاب‌آور تبدیل شده است.
تولید برق پراکنده چیست و چرا اهمیت دارد؟
نیروگاه‌های تولید پراکنده (Distributed Generation) به تأسیساتی گفته می‌شود که به‌صورت غیرمتمرکز و عموماً در نزدیکی محل مصرف احداث می‌شوند. این نیروگاه‌ها معمولاً ظرفیتی کمتر از ۲۵ مگاوات دارند و می‌توانند با استفاده از منابع مختلفی از جمله گاز طبیعی، انرژی خورشیدی، باد، زیست‌توده و … به تولید برق بپردازند.
زهرا اسماعیل‌زاده در این خصوص تصریح کرد که کاهش تلفات شبکه انتقال و توزیع برق، سرعت بالای بهره‌برداری، کاهش نیاز به سرمایه‌گذاری سنگین، و رعایت اصول پدافند غیرعامل از جمله مزایای اصلی این نوع نیروگاه‌ها محسوب می‌شود. از آن‌جایی که نیروگاه‌های پراکنده در نقاط مختلف کشور و به‌ویژه در نزدیکی مراکز مصرف مستقر می‌شوند، نه‌تنها بهره‌وری انرژی را افزایش می‌دهند، بلکه امنیت انرژی و پایداری شبکه را نیز بهبود می‌بخشند.
نگاهی به آمار و عملکرد توسعه نیروگاه‌های پراکنده
طبق اطلاعات ارائه شده توسط شرکت توانیر، از سال ۱۳۸۷ سیاست‌گذاری برای توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته و در طی سال‌های گذشته به‌طور میانگین سالانه حدود ۲۰۰ مگاوات ظرفیت جدید در این حوزه وارد مدار بهره‌برداری شده است. این آمار نشان می‌دهد که توسعه نیروگاه‌های پراکنده نه‌تنها یک برنامه کوتاه‌مدت، بلکه بخشی از سیاست کلان انرژی کشور در افق میان‌مدت و بلندمدت محسوب می‌شود.
با آغاز فعالیت دولت چهاردهم، این روند شتاب بیشتری به خود گرفته و تا نیمه تیرماه سال جاری، بیش از ۲۱۰ مگاوات نیروگاه جدید به مدار تولید وارد شده است. همچنین بر اساس پیش‌بینی‌های انجام‌شده، تا پایان تیرماه جاری نیز ۶۰ مگاوات دیگر به ظرفیت موجود افزوده خواهد شد.
نقش بخش خصوصی در توسعه تولید پراکنده برق
یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های طرح توسعه نیروگاه‌های پراکنده، مشارکت فعالانه بخش خصوصی و مردم در سرمایه‌گذاری و اجرای پروژه‌ها است. طبق اظهارات مجری طرح تولید پراکنده شرکت توانیر، تمامی نیروگاه‌هایی که در حال حاضر در این حوزه به بهره‌برداری رسیده‌اند، توسط بخش خصوصی و با اتکا به منابع مردمی احداث شده‌اند.
وزارت نیرو نیز از ابتدا در نقش سیاست‌گذار و تسهیل‌گر این مسیر عمل کرده و با ایجاد مشوق‌ها، تسهیل صدور مجوزها، و گسترش بازار خرید برق، زمینه را برای مشارکت گسترده‌تر سرمایه‌گذاران فراهم کرده است. در واقع، مدل توسعه نیروگاه‌های کوچک و پراکنده، به یکی از موفق‌ترین نمونه‌های هم‌افزایی دولت و بخش خصوصی در صنعت انرژی کشور بدل شده است.
تحول در بازار برق با راه‌اندازی تابلوی برق آزاد در بورس انرژی
یکی دیگر از اقدامات حمایتی مهمی که اخیراً در راستای توسعه این بخش انجام شده، ایجاد تابلوی برق آزاد در بورس انرژی است. اسماعیل‌زاده در این زمینه توضیح داد که بر اساس سیاست‌های جدید وزارت نیرو، نیروگاه‌های مقیاس کوچک که پیش‌تر فقط از طریق قراردادهای خرید تضمینی با دولت فعالیت می‌کردند، اکنون اجازه یافته‌اند بخشی از برق تولیدی خود را در بازار بورس انرژی و تابلوی برق آزاد به فروش برسانند.
این اقدام علاوه بر افزایش درآمدزایی نیروگاه‌ها، جذابیت سرمایه‌گذاری در این حوزه را افزایش داده و شرایط رقابت سالم‌تری را نیز برای تولیدکنندگان فراهم کرده است. همچنین خریداران برق از تابلوی آزاد، از محدودیت‌های مدیریت بار معاف می‌شوند که خود مزیت مهمی برای صنایع و مصرف‌کنندگان بزرگ محسوب می‌شود.
توسعه نیروگاه‌های مقیاس کوچک در شهرک‌های صنعتی
از دیگر اقدامات قابل‌توجه در سیاست‌های حمایتی جدید وزارت نیرو، توسعه نیروگاه‌های پراکنده در داخل شهرک‌های صنعتی کشور است. اسماعیل‌زاده اعلام کرد که با توجه به نیازهای خاص صنایع مختلف، وزارت نیرو برای هر شهرک صنعتی مجوز احداث نیروگاه متناسب با نیاز مصرفی آن را صادر می‌کند.
مزیت اصلی این طرح آن است که میزان برقی که در داخل شهرک صنعتی تولید می‌شود، از شمول برنامه‌های مدیریت بار خارج می‌گردد. این به آن معناست که در زمان اوج مصرف، کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی مستقر در شهرک‌هایی که تولید برق درون‌زا دارند، با قطعی برق یا محدودیت مواجه نخواهند شد. این اقدام علاوه بر حفظ تولید، به پایداری شبکه و کاهش فشار بر زیرساخت‌های ملی نیز کمک می‌کند.
جمع‌بندی: آینده روشن برای برق پراکنده در ایران
با توجه به روند رو به رشد مصرف برق، محدودیت منابع فسیلی، فشارهای زیست‌محیطی، و ضرورت توسعه پایدار، تولید پراکنده برق یکی از راهکارهای هوشمندانه برای عبور از چالش‌های موجود محسوب می‌شود. کاهش وابستگی به نیروگاه‌های متمرکز، افزایش امنیت انرژی، کاهش تلفات شبکه و تقویت تاب‌آوری سیستم برق از جمله دستاوردهای مهم توسعه این مدل از نیروگاه‌هاست.
همچنین ایجاد بستر مناسب برای حضور سرمایه‌گذاران خصوصی، انعطاف‌پذیری بازار انرژی، و رویکرد متفاوت وزارت نیرو در سال‌های اخیر، نشان می‌دهد که آینده‌ی نیروگاه‌های کوچک و پراکنده در ایران، روشن و پرظرفیت خواهد بود.
